تیوری و سیاست
رابطه بین تیوری و سیاست یک موضوع مجرد و فراتاریخی نیست. یعنی نمیشود این رابطه را جدا از وضعیتهای مشخص تاریخی هرجامعه مورد بررسی قرارداد. درتاریخ دوصد سالۀ جُنبش کارگری اوضاعی بروزکرده اند که درآنها نقش تیوری نسبت به سیاست عملی عمده بوده است. درحالتهایی که جُنبش درگرهگاههای سیاسی رسیده است، مثلاً در اوضاع انقلابی یا درهنگام شکستهای جُنبش، نیروهای انقلابی برای درک وضعیت شان و در نتیجه تعیین وظایف شان راه دیگری جز پرداخت تیوریک نداشته اند. درچنین مواقعی تنها تیوری علمی میتواند یک روند اجتماعی ـ سیاسی را از بیراهه رفتن نجات بدهد. به دیگر سخن، وقتی جُنبش به دوراهی یا چند راهی میرسد، پراتیک سیاسی ـ به حیث عمل دسته جمعی نیروهای درگیر که تحمیل تحولهای انقلابی را هدف خود قرارمیدهد ـ برای حل مسایل کفایت نمیکند. بزرگترین اشتباههای هم درهمین حالتها رُخ میدهند، چون در پراتیک بودن ـ آن گونه که سارتر به درستی درک کرده بود ـ امکان دریافت حقیقت را دربارۀ خود پراتیک و نیروهای آن محدود میسازد.
درشرایطی که در یک جامعه یک شیوۀ تولید درحالت انکشاف خود باشد و طبقات متخاصم درعرصه های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به گونه یی ثبات تناسب قوا رسیده باشد، پراگماتیزم به حیث روش سیاسی از نوعی منطق برخوردار میشود. مثلاً درجوامع امروز اروپایی که در آنها نیروهای مسلطِ متعلق به سرمایه از یک سو و نیرو های متعلق به دنیای کار از سوی دیگر، به گونه یی از توازن دست یافته اند، مؤثریت اقدامها تاکتیکی درجهت حفظ مواضع و یا دست یافتن به مواضع بهتر هدف اساسی پراتیک سیاسی ـ اجتماعیست. اما درجوامع که فاقد چنین آرایش نیروهایند، نمیشود مُدل امروز اروپایی را بر آنها تطبیق کرد.
مشخصۀ وضعیت کنونی جامعۀ افغانی عدم ثبات است، هم درعرصۀ اقتصادی، هم درعرصۀ اجتماعی و هم درعرصۀ نظامی ـ سیاسی. عدم ثبات نی تنها به معنای دگرگونی سریع وضعیت است (آنچه از سوی عامه درک میشود)، بل عمدتاً به معنای فقدان مسیرمشخص سمتگیری جریان تاریخ است (آنچه از سوی اندیشه پردازان جُنبش درک میشود). به این فقدان مسیر مشخص، نمیشود صرف با پراتیک سیاسی پاسخ گفت. درک وضعیت بحرانی و بی ثبات تنها به یاری تیوری علمی ممکن است. این تیوری میتواند احتمالهای سیر تناسب قوا و تکوین یک مسیر تاریخی انکشاف را نشان دهد. دوستانی که از سر بیحو صله گی سیاسی به اقدامهای عجولانۀ ایجاد این یا آن سازمان و نهضت برای احراز قدرت یا شرکت درقدرت دست زده اند، خود را در وضعیتی قرار داده اند که نمیتوانند چشم انداز مسیر حوادث تاریخ امروز جامعۀ افغانی را ببینند. اقدامهای آنها (که بر بُنیاد تحلیل تیوریک بنا نشده اند) خلاف آنچه خود تصور دارند که یک واقعیتگراییست، در واقعیت امر یک فانتزی سیاسی و یک ولانتاریزم است. در برابرحاکمیت نیروهای ارتجاعی قرون وسطایی افغانستان به هیچ وجه نمیشود با اقدامهایی به این ساده گی پاسخ گفت.
شرکت درحاکمیت امروزی افغانستان و آوردن چند ریفورم صوری، پراگماتیزم کاملاً بی هنگام است. برعکس ما نیازمند درک وضعیت جامعه و یافتن پاسخهای بُنیادی به این وضعیت هستیم. تنها تیوری مبتنی برجامعه شناسی علمی میتواند ما را دراین زمینه یاری رساند. ما اگرچشم انداز انکشاف اقتصادی را درچوکات یک شیوۀ خاص تولیدی درنظر نگیریم، چگونه میتوانیم سیاستهای عملی خود را برای دفاع از انسان مظلوم تدوین نماییم. تاریخ جُنبش کارگری نشان داده است که درتمام مواقع بحرانی تیوری انقلابی رهنمای سیاست درست انقلابی بوده است.
کنارگذاشتن تیوری درشرایط بحرانی همانند کنارگذاشتن قطبنما درتوفان است. یگانه راهنمای نیروهای انقلابی در وضعیتهای بی ثبات، تیوری انقلابیست. به دیگر سخن تیوری خود رهبرجُنبش است. تصادفی نبوده است که در تمام مراحل نا آرام جُنبش، تیوریسنهای جُنبش درمقام رهبران سیاسی ظهور کرده اند؛ از مارکس گرفته تا لنین، مائو، گرامشی، چه گوارا و دیگران . . . .
«رهبر ـ تیوریسین» درواقعیت امریکی از آفریده های شرایط خاص جُنبش درمواقع خیزشها، بازسازیها، شکستها و غیره است. این «آفریده» نقش تیوری را درپراتیک سیاسی جُنبش شکل مشخص میبخشد.
رفقایی که به آیندۀ جُنبش می اندیشند، نی به کرسیهای قدرت، باید به تیوری انقلابی روی کنند و از طریق آن مسیر بعدی حرکت جُنبش را ببینند. در «نهضت آینده» ما همین شیوه را سرمشق عمل مان قرار داده ایم و هر گونه طرح مان را نخست از پرویزن دریافت تیوریک مان میگذرانیم و بعد آن را درمقام یک پروژۀ سیاسی ـ اجتماعی پیش میکشیم. در اوضاع کنونی افغانستان، سیاست کردن با پراگماتیزم امریکایی ـ اروپایی همانند بال زدن درخلاست و جزسقوط نتیجه دیگری ندارد. هیچ مبارز عاقل نباید فریب این سراب زیانبار را بخورد.
نشر شده در شمارۀ ۱۹ نشریۀ «آینده» (جدی ۱۳۸۲ مطابق دسمبر ۲۰۰۳)