حضور گذشته درحال – یادی از جانبازان ِجُنبش
یادکرد از اساسگذاریِِ حزب دموکراتیک خلق افغانستان در اول جنوری ۱۹۶۵ بهانه ییست برای یادآوری چند نکتۀ جدی در رابطه با گذشتۀ جُنبش چپ افغانی:
۱- تاریخ و تاریخنگاری:
تحلیلِ تکوین، نضجیابی و پیامدهای رویدادها و روندهای گذشتۀ هرجامعه، در ابعاد گوناگون آن، وظیفۀ علوم تاریخیست. وقتی ازعلوم میگوییم منظور ما شناختی مبتنی بر عینیتِ موضوع شناخت است. دشواری کار مؤرخ در این است که عینیتِ موضوع شناخت، مستقیماً در اختیار او قرار ندارد. مؤرخ ناگزیر بر اسناد وشواهد تکیه میکند. تاریخنگاری تا دیرزمانی به تدوین تجلیلنامه های شاهان و فرماندهان و زرداران خلاصه میگردید وچیزی جز توجیه مناسبات استبدادی حال براساس بازخوانی ایدیولوژیک و جانبدار گذشته نبود. مؤرخ ـ غالباً ـ مداح ستمگران روز گارانش بود!
با تدوین ماتریالیزم تاریخی به حیث سنگپایۀ تیوریکِ علوم اجتماعی، دو چشم انداز بزرگ برای درک گذشته باز گردیدند:
- تحلیل مناسبات اقتصادی بین آدمها به حیث زیر بنای زنده گی اجتماعی؛
- تحلیل ساختارهای امروزی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اندیشه یی به حیث “جایگاههای وجود گذشته”.
هر دو عرصه متعلق به پرداخت شناخت علمی اند. درگذشته یی نی چندان دور، احزاب انقلابی و کمونیستی خود این وظیفۀ علمی را به دوش گرفتند، چون “علوم دانشگاهی” عمدتاً درظلمتسرای ایدیولوژیهای فرادستان قرار داشتند. این اقدامِ ضروری، خطری به همراه داشت که خیلی زود دامنگیر جُنبش انقلابی جهانی گردید: “ایدیولوژی” با سیمایی به ظاهر انقلابی، وارد گسترۀ علم تاریخ گردید.
نگارش «تاریخ حزب بلشویک» زیر نظر استالین نمونۀ برجستۀ “بازخوانیِ ایدیولوژیکِ” گذشته به سود یک گروه حاکم بود. “عینیت موضوع شناخت” کنار گذاشته شد و “ذهنیت”، به نام انقلاب و مبارزه علیه بیداد، وارد دانشسرای تاریخ گردید. با درنظرداشت تمام این تجارب تلخ، نهضت آیندۀ افغانستان برآن است که دستبُرد جانبدارانه به عینیتِ اسناد و شواهد تاریخی یا باز خوانیِ عاطفی گذشته براساس پیوندهای سازمانی، قشری، قومی یا مذهبی، درحکم جنایت علیه کارنامۀ کسانیست که دیگر امکان دفاع از خویش را ندارند. ما جداً معتقد به تدوین چنان تاریخی از جُنبش چپ افغانی هستیم که از فراسوی تعلقها و باورهای ما، به باز نمایی حقایق بپردازد ولو به سود دیروز یا امروز ما نباشند. تنها چنین شیوۀ وارسته از چنبرۀ ایدیولوژی، ضامن ارایۀ تحلیل علمی از گذشته و درک ساختارهای امروزی جامعۀ افغانیست. باید در این عرصه بسیار سختگیر بود!
۲– یاد نامه و گرامیداشت
افزون برآنچه گفتیم، گذشته را میتوان ـ دست کم ـ به سه گونۀ دیگر بازیافت: نخست درمقایسه با آنچه امروز هستیم؛ دو، در برشماری آنچه دیروز میتوانستیم باشیم و نبودیم و سه، درشکلگیری فردایی ـ از میان فرداهای بیشمار ممکن ـ که درهر لحظۀ امروز ما چون دریچه یی برکرانه های آبی امید، باز است!
آرمان بهروزی و باور به فردا هایی سترده از فقر و بیداد، همیشه شامگاهان غم اندود بشرمظلوم را همراهی کرده اند. فردا هایی که تا هنوز ـ دریغا ـ همچنان فردا هایند! هر برگ از این سرگذشت و هر برهه از این رستاخیزِ دایمی علیه بیداد و نا برابری، با ایثار و جانفشانی شماری از دلیران پیکارجوی عجین بوده است. گرامیداشت خاطرۀ این قهرمانان گمنام یا خاموش که درجنگی نا برابر، با دستانی برهنه به آوردگاهِ گماشته گانِ فرادستان و جلادان شتافتند، وظیفه ییست که به دوش مبارزان امروزین افتاده است. باید آن را به گونه یی که درخور شان و عظمتِ از خود گذری آنان باشد، به سر رساند!
جُنبش چپ و انقلابی افغانی، درتمام لایه های ترکیبیش، از کارنامه های قهرمانانه و ستایش انگیز انباشته است. زنده نگه داشتن آنها درحافظۀ گروهی ما جزیی از پیکاریست که امروزه علیه بیداد ادامه میدهیم. اکثریت رفقای دیروزی ما که هم چنان در مواضعِ باور های آغازین حزب زانو زده اند، لاجرم دریافته اند که یاد بود از پیکار رفته گان جُنبش نمیشود به تنها ” تجلیل” خلاصه شود؛ باید چراغ آرمانهای سترگِ بشرخواهانۀ آنان را به دست گرفت و برای تحقق آنها به مبارزه ادامه
داد. از سرگیری سازندۀ راه آرمانهای مبارزان رفته از میان ما نمیتواند از باز سنجی و نقد جدی راهِ به سر رسیده، جدا باشد. درکنارگرامیداشت خاطرۀ پیکارجویان اصیل، نمیشود در برابر پلشتیهای شماری از جفاگران ـ که چی بسا خود زمینه سازان شکست و بساط گستران قربانگاه بودند ـ سکوت کرد.
ادامه دادن راه قهرمانانی که پاسداران داد و برابری بودند، بزرگترین تجلیل از آنان است! نهضت آیندۀ افغانستان با همین باور راه خود را برگزیده است و با متانت به پیش میرود؛ باید به آن پیوست و آن را به «حزب بزرگ مردم افغانستان» مبدل کرد – حزبی که بالاخر بتواند داد را بر “تارک تاریخ” جاودانه بنشاند!
نشر شده در شمارۀ ۲۸ «نشریۀ آینده» (عقرب ۱۳۸۴ مطابق نوامبر ۲۰۰۵)